Ο Ιωάννης Λιοδάκης, μεταδιδακτορικός υπότροφος της NASA στο Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Marshall (Marshall Space Flight Center), έλαβε πρόσφατα την υψηλού κύρους και ιδιαίτερα ανταγωνιστική χρηματοδότηση ERC Starting Grant από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας. Η επιχορήγηση αυτή ύψους 1,5 εκατ. ευρώ στον Δρ. Λιοδάκη θα του επιτρέψει τη δημιουργία και καθοδήγηση μιας νέας ερευνητικής ομάδας, στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Στόχος του είναι να χρησιμοποιήσει το Αστεροσκοπείο Σκίνακα, την κοινή ερευνητική υποδομή του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΙΤΕ, για να μελετήσει την προέλευση των βίαιων και εκρηκτικών φαινομένων γύρω από τις υπερμαζικές μαύρες τρύπες.

Οι υπερμαζικές μαύρες τρύπες, που έχουν μάζα εκατομμύρια έως και δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου μας, αποτελούν τα πιο ενδιαφέροντα κοσμικά εργαστήρια για τη μελέτη θεμελιωδών φυσικών φαινομένων, σε συνθήκες που δεν είναι δυνατόν να αναπαραχθούν ποτέ στα εργαστήριά μας στη Γη. Οι μαύρες τρύπες αλληλοεπιδρούν με το περιβάλλον τους με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, αλλά κυρίως με τον σχηματισμό δίσκων αερίου, καθώς και πιδάκων ιονισμένου αερίου και σωματιδίων – το λεγόμενο αστροφυσικό «πλάσμα» – που εκπέμπονται κάθετα από τους δίσκους προς το διάστημα με ακραίες ταχύτητες. Ενώ παρατηρούμε και μελετάμε αναλυτικά αυτές τις δομές μέσω της εκπομπής τους σε φως, σωματίδια και, τα τελευταία χρόνια, σε βαρυτικά κύματα, γνωρίζουμε ελάχιστα για το πώς ακριβώς σχηματίζονται οι δομές αυτές, και πώς τα σωματίδια στους πίδακες αποκτούν την απαιτούμενη ενέργεια για την παραγωγή της ακτινοβολίας που συλλέγουμε με τα τηλεσκόπιά μας στην Γη.

Στο ερευνητικό πρόγραμμα που θα χρηματοδοτηθεί μέσω του ERC, o Δρ. Λιοδάκης θα χρησιμοποιήσει μια ιδιότητα του φωτός που δεν αξιοποιείται συχνά, την πόλωση, ώστε να μελετήσει τα μαγνητικά πεδία στο αέριο και το πλάσμα που περιβάλλουν τις υπερμαζικές μαύρες τρύπες. Η ομάδα του στοχεύει να ρίξει για πρώτη φορά άπλετο φως στις διεργασίες που σχετίζονται με τον σχηματισμό δίσκων αερίου μετά την καταστροφή αστεριών γύρω από μαύρες τρύπες, καθώς και πώς τα σωματίδια στους πίδακες αποκτούν την ενέργειά τους. Η ομάδα του θα χρησιμοποιήσει το -μοναδικής ακρίβειας- υπερσύγχρονο πολωσίμετρο RoboPol στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα, καθώς και άλλα τηλεσκόπια στο διάστημα και στη Γη ώστε, παρατηρώντας συστηματικά μια πλειάδα υπερμαζικών μαύρων τρυπών σε κοντινούς μας γαλαξίες, να προσφέρει την πρώτη ολοκληρωμένη εικόνα αυτών των εκρηκτικών φαινομένων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη επιχορήγηση του ERC προστίθεται στον ήδη μεγάλο αριθμό (41) επιχορηγήσεων ERC που έχουν έρθει στο ΙΤΕ, και είναι ο μεγαλύτερος στη χώρα. Συγκεκριμένα, το Ινστιτούτο Αστροφυσικής φιλοξενεί 5 από τα 6 ERC που απονεμήθηκαν στην Ελλάδα για τις επιστήμες του Σύμπαντος, μεταξύ των οποίων το σύνολο των ERC Starting Grants (3), καταδεικνύοντας την επιστημονική ποιότητα και τη διεθνή αναγνώριση του ΙΤΕ και του Ινστιτούτου Αστροφυσικής.

Σύντομο βιογραφικό σημείωμα

Ο Ιωάννης Λιοδάκης πήρε το πτυχίο και το μεταπτυχιακό του δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Πατρών. Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Κρήτη, επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και το ΙΤΕ για να εκπονήσει το διδακτορικό του, το οποίο και έλαβε το 2017. Για το ερευνητικό έργο του, του απονεμήθηκε το ίδιο έτος το βραβείο Καλύτερου Νέου Ερευνητή από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, και το βραβείο Καλύτερης Διδακτορικής Διατριβής από την Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία. Συνέχισε την πορεία του στις ΗΠΑ με την υψηλού κύρους υποτροφία Kavli, στο Kavli Institute for Particle Astrophysics and Cosmology, του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Το 2020, μετακινήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Τούρκου ως υπότροφος του Φινλανδικού Κέντρου Αστρονομίας (FINCA). Τα ερευνητικά του αποτελέσματα έχουν ήδη αναγνωριστεί από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση και το Ίδρυμα Gruber με την απονομή της υποτροφίας Gruber (2020) και από την Περιφέρεια Κρήτης με το βραβείο Διακεκριμένου Νέου Κρητικού Ερευνητή (2022). Από τον Σεπτεμβριο του 2023 είναι μεταδιδακτορικός υπότροφος της NASA στο Marshall Space Flight Center.